На Зямлі ўсё мае сваё імя. Назвы скрозь, яны вакол нас. Яны жывуць сваім асабістым і агульным з намі жыццём. Тапаніміка – навука пра паходжанне геаграфічных назваў. Тапаніміку называюць мовай зямлі, бо геаграфічныя назвы апавядаюць нам пра характар народа, яго гісторыю, яго схільнасці і асаблівасці побыту. Большасць назваў вёсак нашага краю лёгка тлумачыцца асаблівасцямі прыродна–геаграфічных умоў, паходжаннем ад імёнаў людзей, асаблівасцямі гістарычнага развіцця.
Народ даваў кожнай вёсцы такое імя, якое вылучаюць яе сярод іншых населеных пунктаў. Геаграфічныя назвы падобныя на імёны людзей, аднак яны больш разнастайныя. Большасць з іх утварыліся паступова, іх ніхто адмыслова не прыдумляў. Калі прыгледзецца, прыслухацца да назваў, то яны самі гавораць пра сябе.
Аўгустова – у аснове назвы ўласнае імя, цяпер пра гэта можна казаць з поўнай падставай. У Нацыянальным гістарычным архіве РБ маецца дакумент, дзе пералічваюцца архітэктурныя і гістарычныя помнікі, рэкамендаваныя для наведвання навучэнцамі сярэдніх навучальных устаноў у 1918 годзе. У пераліку помнікаў Магілёўскага павета згадваецца палац ў Аўгустова, апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Яшчэ не будучы каралём, ён часта з Рэчы Паспалітай ездзіў ў Санкт-Пецярбург. Таму невыпадкова яму спатрэбілася рэзідэнцыя дзесьці пасярод шляху. Выбар упаў на Шклоўшчыну.
Недалёка ад вёскі Крывель, на левым беразе Дняпра, ён набыў у езуітаў невялікі зямельны надзел. Гэты населены пункт атрымаў назву Станіслава Аўгустова ці проста Аўгустова. Тут быў пабудаваны з цэглы Вялікі палац.На вялікі жаль, невядома, як ён выглядаў, у літаратуры не захавалася яго апісанне. Хутчэй за ўсё ён выглядаў цікава – і таямніча, нездарма сюды прывозілі экскурсіі ў пачатку ХХ стагоддзя. На Магілёўшчыне гэты паўразбураны палац быў адзіным сведкам былой славы Рэчы Паспалітай і ВКЛ. У цяперашні час дакладнага месцазнаходжання палаца ніхто не ведае з мясцовых старажылаў, вёска належала шматлікім землеўладальнікам, шмат тут адбылося розных гістарычных падзей. У канцы XIX-пачатку ХХ стагоддзя Аўгустова належала памешчыкам Крывашэіным і іх наследнікам.
Башкіраўка – назва ўтварылася ў сувязі з этнічным складам насельніцтва. Паселішча знаходзілася побач з дарогай Санкт-Пецярбург–Адэса і, магчыма, тут спыняліся вандроўнікі іншых этнічных груп. У наш час не кожны пазнае ў гэтай назве прадстаўнікоў іншых народнасцяў, таму што яны зліліся, па іншаму, асіміляваліся, з мясцовым насельніцтвам Аўгустова – у аснову назвы пакладзена ўласнае імя Аўгуст.
Гарадзец – па пісьмовых крыніцах вядомы з XVII стагоддзя, у 1635 годзе налічвалася 32 двары. Першапачатковы сэнс назвы – гарадзіць, адгароджвацца. Паселішча на месцы гарадзішча, умацаванага насельніцтва. Назва сведчыць аб археалагічнай значнасці мясцовасці.
Заходы – існуе два тлумачэнні паходжання:
1. ад слова «заход-рукаў», які заходзіць у лясны масіў.
2. ад слова «захадзіць» – вёска стаяла на гандлёвым шляху і падарожнікі заходзілі ў вёску і знаходзілі тут адпачынак і ўтульнасць. Вядома па пісьмовых крыніцах з 1567 г. як сяло ў Магілёўскай воласці Аршанскага павета, дзяржаўная ўласнасць.
Княжыцы – назва паходзіць ад слова «князь». Азначае, што гэта княжыя зямлі і жылі тут людзі князя. Па рукапісных крыніцах вядома з 1604 года як сяло Княжыцы ў Плешчыцкім войтаўстве Аршанскага павета Віцебскага ваяводства.
Крывель – назва вёскі адлюстроўвае мясцовы ландшафт: Крывое Сяло. Вядомы з 1604 года, як сяло ў Плещицком войтаўстве.
Путнікі – ад слова «путнік» – прыдарожны жыхар, які абслугоўваў патрэбы ў транспарце, абавязаны быў даваць падводы і т.д. Вядомы па рукапісных крыніцах з XVII ст. як вёска ў Сасноўскім войтавстве Шклоўскага графства.
Слабодка – назва ўтварылася ад тэрміна, які азначаў пэўны тып паселішча ў XI-XVIII стст. У дарэвалюцыйны час досыць распаўсюджаным тыпам насельніцтва была слабада. Жыхары гэтых паселішчаў вызваляліся ад розных дзяржаўных або феадальных павіннасцяў.
Хадулы – назва населенага пункта ўтварылася ад мянушкі «Хадула», ці ад прозвішч Хадыніч, Хадзюк, або ад слова «хадзіць». Згадваецца ў пісьмовых крыніцах пад 1560 г. у 1604 г. – сяло Хадулавічы. З 1695 года ў складзе Шклоўскага графства.
Чамаданы – назва, хутчэй за ўсё, паходзіць ад мянушкі. Ёсць адпаведныя назвы ў вёскі: Чамаданаў.
Рачулкі, якія працякаюць па Гарадзецкай зямлі
Назвы рэк не такія разнастайныя, як назвы паселішчаў. Яны не ўтвораны ні ад імёнаў людзей, ні ад заняткаў людзей. Сярод іх шмат незразумелых назваў, пра паходжанне якіх мы можам толькі здагадвацца.
Капуснік – назва паходзіць ад слова капуста. Вядома, што здаўна ў гэтай мясцовасці вырошчвалі капусту. На зіму разам з традыцыйнай закваскай капусты рыхтавалі і «шэры капуснік». Самыя верхнія лісты качана здымаліся, абмываліся, рассякаліся, заліваліся расолам і квасіліся. Мылі капуснік ў рацэ, таму па рацэ часта плылі капусныя лісце. Адсюль і пайшла назва.
Другая назва ракі, неафіцыйная, – Чарнушка – распаўсюджана сярод мясцовага насельніцтва. Назва характэрна для многіх мясцін нашай рэспублікі. Паходзіць ад слова чорны. Чорная таму, што берагі параслі лісцянымі дрэвамі (вярба, алешына), кроны якіх адбіваліся ў вадзе, таму вада здавалася чорнай або цёмнай. Прыток – Гародня – азначае, што працякала рака каля гарадзішча.
Дзедва – месца, адкуль выбівалася крынічка, якая давала пачатак рачулцы.
Асаблівы пласт тапонімаў складаюць назвы, якія не прысутнічае на карце. Паблізу вёсак маюць свае назвы ўзвышша і пагоркі, крыніцы, лясныя насаджэнні і балоты, равы. Не з'яўляецца выключэннем і тутэйшая мясцовасць.
Балоты – Шманцава, Рапулькіна, Андрэйкава, Шкурадава, Чаркесава Борцава. Назвы утварыліся ад імён, прозвішч і мянушак тых, хто жыў каля іх.
Горы – Лысая (ваколіца Путнікаў), Дзямідава (Гарадзец). Лысая, таму што на ёй адсутнічала расліннасць. Дзямідава, таму што недалёка ад яе быў хутар, на якім жыў Дзямід.
Равы – Мішкаў, Дзянісаў, Цітоў, Кальчыхін, Хунцікаў, Кроцікаў (ваколіцы Гарадца і Заход) жылі некалі на хутарах людзі з такімі імёнамі.
Лугі – Круты луг (каля Путнікаў), назва характарызуе мясцовы ландшафт, Грэкаў луг (Гарадзец), назва ўтворана ад уласнага імя.
Канаплінка – назва ляснога масіва каля вёскі Путнікі. Назва ўтворана ад слова Канопля. Калісьці тут было поле, на якім вырошчвалі каноплю.
Макуша – назва яшчэ аднаго ляснога масіва каля вёскі Путнікі. Назва ўтворана ад слова макушка – сонны верх дрэва. Магчымы і іншы варыянт назвы: ад слова мак, ці макаўкі і макавае малако з аўсяным кісялём было шырока распаўсюджана ў гэтай мясцовасці. Раней гэта таксама было поле, тым больш, знаходзіўся масіў побач з Канаплінкай.
Лявонава сажалка – вадаём, які выкапаў на сваім хутары Лявон. (ваколіцы Гарадца).
Лазоўка – назва ўтворана ад слова лаза. Месца, дзе расло шмат лазы, з якой плялі кошыкі.
Скарачэеўскі шлях – людзей праваслаўнага веравызнання у Крывялі называлі «скарачы».
Янова – назва ляснога квартала паходзіць ад беларускага імя Ян.
Спіс выкарыстаных крыніц:
Жучкевич, В.А. Краткий топонимический словарь / В. А. Жучкевич. – Минск : Издательство БГУ им.Ленина, 1974 г.
Копытин, В.Ф. Археологические памятники Шкловского района. – Могилев, 1993 г.
Памяць : гісторыка-дакументальная Шклоўскага раёна. – Мінск : Універсітэцкае, 1998. – 510 с.
Материалы Шкловского районного историко-краеведческого музея.